Gmina
Lutomiersk

„Nie wiadomo, kiedy kapliczka została postawiona – musiała być bardzo stara”, jak pisze pan Szczerkowski w swojej „Kronice Zalewa i okolic”. Obok kapliczki znajdowano stare monety, m.in. z czasów Jana III Sobieskiego. Według przekazów monety te nadal spokojnie leżą pod ziemią. Obok niej znajdowały się dwa groby: oficera i żołnierza rosyjskiego, poległych tu w 1914 roku. W czasie okupacji, w 1940 roku, Niemcy zburzyli kapliczkę, a szczątki z grobów przeniesiono na cmentarz w Mikołajewicach. ^[1]

Z krzyżem umieszczonym na szczycie kapliczki wiąże się następująca historia. Widząc zburzoną kapliczkę, miejscowy kowal, Adam Becht, wdał się w kłótnię z niemieckim żołnierzem. Gdy miejsce opustoszało, pośród gruzów odnalazł krzyż i zabrał  do domu, gdzie przechowywał go przez cały okres wojny.

Po wojnie kapliczkę odbudowano, choć początkowo doszło do nieporozumienia między inicjatorami: jedni chcieli ją unowocześnić, inni odbudować na wzór pierwotny. Ostatecznie osiągnięto porozumienie, a efekt wspólnej pracy można dziś podziwiać na skrzyżowaniu dróg. W odbudowie uczestniczyli: pan Czajka, Tadeusz Szczerkowski, Leon Michalak, Michał Urbaniak, a także Stefan Nowacki, Jan Sokołowski, Jan Tracz i Czesław Bal.^[2]

Z niewielkiego wzgórza należącym do pana Jana Nowackiego, na światło dzienne wydobyto z otchłani wieków w roku 1934, 180 grobów popielnicowych z obstawą kamienną, 6 grobów skrzynkowych oraz 10 grobów z okresu wpływów rzymskich^[1]. Co oznacza, że na  obszarze dzisiejszego  Zalewu  przez tysiące lat krzyżowały się drogi różnych ludów i kultur, od najstarszych społeczności rolniczych, po wędrujące plemiona, które zmieniały oblicze kulturowe kontynentu. Skupmy się tu na jednym wyjątkowym znalezisku opisanym przez Pana dr. Jana Fitzke.

„Ze względu  na swą ciekawą budowę i zawartość w nim przedmiotów wysuwa się grób nr 86.Od góry, podobnie jak wszystkie groby zalewskie (..) przysłaniał nasz grób bruk kamienny, z którego dochowały się zaledwie trzy średniej wielkości kamienie granitowe, ułożone obok siebie wzdłuż osi pn.–pd., w głębokości 20 cm pod powierzchnią. Pod niemi, 30 cm niżej, odkryto misę I, a od strony zachodniej, nieco z boku półokrągły czerpak II, przyczem stwierdzono, że misa zawierająca kości ludzkie spoczywała na czterech nóżkach małej ulepionej z gliny świnki IV, grzbietem ku dołowi, a nogami ku górze zwróconej.(..)

 Zagadkową z całego opisanego układu pozostaje warstwa środkowa. Umieszczenie popielnicy na nóżkach świnki, odwróconej ku dołowi grzbietem, pozostaje niewytłumaczonem. Wypadek ten, o ile mi wiadomo, został dotychczas po raz pierwszy w Polsce stwierdzony. Najprawdopodobniej pozostaje to w związku z wierzeniami religijnymi ówczesnych ludzi.” ^[2]

 

Minęło od tego czasu lat ponad 90 lat i jak do tej pory nikt podobnej świnki nie odkrył. Może gdzieś na Zalewie pod ziemią czeka na odkrycie i rozwiązanie zagadki inna świnka.

Niestety dr Jan Fitzke nigdy już na Zalew nie wrócił. Zdołał jeszcze napisać swoją pracę doktorską, lecz nie dane mu było jej obronić. Wybuch wojny przerwał wszystkie plany,  wiosną 1940 roku został zamordowany przez NKWD w Katyniu.^[3]