Gmina Brańsk
Początki gospodarczego i administracyjnego zorganizowania terenu, na którym znajduje się obecna gmina Brańsk, są związane z ukształtowanym w pierwszych dziesięcioleciach XVI w. starostwem brańskim, w skład którego pierwotnie wchodziło 15 wsi. Teren ten dzielił losy swego centrum, jakim był Brańsk.
W skład gminy wchodzą też wsie chłopskie stanowiące dobra szlacheckie (Domanowo, Mień, Dębowo, Koszewo, Kiewłaki, Glinnik, Markowo Wielkie, Widźgowo), wsie bojarskie – Kiersnowo, Kadłubówka, Poletyły oraz wsie szlacheckie – Popławy, Brzeźnica, Płonowo, Puchały, Szmurły.
Po raz pierwszy jednostkę administracyjną o nazwie gmina Brańsk utworzono w 1934 r. Z niewielkimi przerwami stan ten trwał do 1975 r., kiedy to w ramach gierkowskiej polityki połączono miasta i gminy. Na skutek starań mieszkańców, głównie Brańska i Rudki, w 1992 r. nastąpił powrót do stanu sprzed reformy Edwarda Gierka – utworzono trzy odrębne jednostki administracyjne miasto Brańsk, gminę Brańsk i gminę Rudka.
Na terenie gminy pozostało niewiele obiektów zabytkowych. Warto obejrzeć drewniany kościół parafialny pw. św. Doroty w Domanowie z XVIII w., a rozbudowany w 1875 r. (wewnątrz obraz z 1648 r. Gioeaniego Verentiego Matki Bożej z Dzieciątkiem, ambona z 1737 r.), drewniany kościół parafialny pw. Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Klichach z lat 30. XX w., resztki dworu w Kalnicy (z drugiej połowy XIX w.), miejsca pamięci narodowej w Olszewie (okazały pomnik), Domanowie, Pruszance Starej.
* * *
Gmina Brańsk leży na ważnym szlaku komunikacyjnym Warszawa – Białowieża. Na jej terenie zamieszkuje 5921 osób (według stanu na 30 czerwca 2016 r.). Gmina ma powierzchnię 22 743 ha.
Gmina posiada w dostatecznym stopniu zorganizowaną sieć usługową. Szczególnie ożywiona działalność prowadzona jest w tartacznictwie (Spieszyn, Kalnica), młynarstwie (Kadłubówka, Dębowo), rzeźnictwie i wędliniarstwie (Patoki, Brzeźnica), transporcie samochodowym (Popławy, Poletyły), usługach remontowo-budowlanych (Patoki, Chojewo). Mimo to usługi nadal stanowią pokaźną przestrzeń do zagospodarowania. Wciąż istnieje na tym rynku luka, którą można zapełnić stosunkowo niedużymi nakładami kapitałowymi.
Gmina położona jest w najczystszym ekologicznie regionie Polski w otoczeniu pięknych, malowniczych lasów. Zachowały się tu unikalne elementy fauny i flory. Funkcjonujący przemysł nie stanowi żadnego zagrożenia dla środowiska naturalnego.
Ziemia gminna jest terenem o sprzyjających warunkach do rozwoju agroturystyki, stanowi wymarzone miejsce do wypoczynku na świeżym powietrzu, grzybobrania, wędkowania, czy też pieszych wędrówek. Czyste powietrze i panujący tu spokój sprawiły, że tereny te stały się ulubionym miejscem wypoczynku dla wielu turystów.
opracowanie części historycznej Zbigniew Romaniuk
