Trzcinica
Ta duża wioska leży nad rzeką Ropą przy drodze krajowej i linii kolejowej. Przez wieś płynie potok Młynówka, wpływający do Ropy. Nazwa miejscowości ma charakter topograficzny i pochodzi od trzciny. Wioska dzieli się na części: Barzykówka, Dąbrowy, Granice, Przerwa, Góry, Łąki, Topoliny, Wieś, Wygon, Zagrody, Zajączkowice. Od zachodu sąsiaduje z Przysiekami, od południa z Osobnicą i Brzyściem, od północy z Jareniówką, Opaciem i Bączalem Dolnym, od wschodu z osiedlami Jasła.
Od mroków dziejów do początków XX w.
Obszar dzisiejszej wsi i okolic były zamieszkiwane od czasów starożytnych. Dowodzą tego wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych na grodzisku, zwanym „Wały Królewskie”, leżącym na wzgórzu nad rzeką Ropą. Znajduje się tam Skansen Archeologiczny „Karpacka Troja”. Późniejsza wieś Trzcinica jako osada ukształtowała się prawdopodobnie w XII w. W latach 90. XIV w. kilka dokumentów wymienia jej właściciela Borka de Tsczenecz (de Sczincze, Tcznicze). Wieś została lokowana na prawie niemieckim i jako królewszczyzna pozostawała aż do pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Do połowy XVI stulecia należała do rodu Gamratów herbu „Sulima”: Stanisława, później jego spadkobierców, w tym do wdowy po Stanisławie Gamracie - Katarzyny Balówny i ich syna Stanisława. W 1544 r. wieś otrzymała wdowa po bracie Stanisława - Janie Gamracie - Zofia z Marszowic (Zmarszowych). Powtórnie wyszła za mąż za Jana Ocieskiego herbu „Jastrzębiec”. W 1581 r. w wiosce były cztery łany kmiece, sześciu zagrodników z rolą, pięciu komorników z bydłem, bez bydła ośmiu i jeden rzemieślnik. W XVIII w. Trzcinicę dzierżawili Wilhelm i Petronela Siemińscy. Wg spisów podskarbińskich z 1770 r. funkcjonowało tam starostwo niegrodowe. Po I rozbiorze władze austriackie sprzedały wieś Stanisławowi Jabłonowskiemu, który założył tam fundację kulturalno-oświatowo-patriotyczną „Jablonovianum”. Po nim, już w XIX w., właścicielami wsi byli Stadniccy - Antoni z żoną Anną (córką Jabłonowskiego), a później ich synowie Aleksander, Kazimierz, Zygmunt i Władysław. W 1845 r. Czech Jan Klominek zakupił od Stadnickich sto ha gruntów i założył na nich browar parowy, który działał aż do 1936 r. W 1856 r. Trzcinicę odkupił od nich Żyd Józef Baernreither. Wdowa po nim w 1872 r. sprzedała majątek hrabiemu Szczęsnemu Włodkowi. W 1884 r. wybudowano przez wieś linię kolejową wraz ze stacją. W tym okresie mieszkańcy mieli liczne sady i pasieki.
Historia wsi w I połowie XX w.
Właścicielem Trzcinicy w latach 1872-1906 była rodzina Włodków. Najpierw hr. Szczęsny Włodek, później jego żona Jadwiga, następnie ich synowie: hr. Samuel Onufry i Stanisław. Początkiem XX w. wioskę zamieszkiwało prawie tysiąc sześćset osób oraz ok. pięćdziesiąt na obszarze dworskim. Trzcinica miała budynek poczty, cegielnię, gorzelnię, młyn i browar. W 1911 r. oddano do użytku dom Kółka Rolniczego, którego zasłużonymi działaczami byli wówczas ks. proboszcz Józef Dybaś, wójt Ludwik Czajka i Józef Wajda - kierownik szkoły. Do 1945 r. wieś należała do rodziny hrabiowskiej Wojtynkiewiczów: Wincentego Wojtynkiewicza (1906-1909), po jego śmierci do syna Stanisława, a później do córki Stanisława - Stanisławy Barbary, która wyszła za mąż za notariusza sądowego w Jaśle Michała Kierpca. W latach międzywojennych ludność głównie zajmowała się rolnictwem, część mężczyzn pracowała w miejscowym browarze, w rafinerii niegłowickiej i na kolei. W 1928 r. w 10. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości obok Domu Ludowego został zasadzony pamiątkowy dąb. Od 1931 r. rozpoczęła działalność świetlica o charakterze oświatowo-rozrywkowym dla młodzieży, a dwa lata później przy szkole powstała czytelnia Towarzystwa Szkoły Ludowej. W 1934 r. wieś nawiedziła wielka powódź, a po niej epidemia tyfusu. W 1935 r. wójtem gminy zbiorowej Jasło Wieś został trzcinicanin Jan Wilczak, a sołtysem wsi - Stanisław Fuk. W 1936 r. powstał Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet, liczył ponad sześćdziesiąt pań, które pomagały ubogim dzieciom. Bohaterem kampanii wrześniowej 1939 r. był bohatersko poległy w Topolinach 8 września szeregowiec z baonu KOP „Skole” Kazimierz Mazurczak, w pojedynkę powstrzymujący ręcznym karabinem maszynowym na szosie od strony Trzcinicy nacierających żołnierzy niemieckiej 2. Dywizji Górskiej. Ci zmasakrowali jego zwłoki i kopniakami zepchnęli do rowu. Spoczął na cmentarzu trzcinickim. Do 15 stycznia 1945 r. w tutejszej szkole przebywał 153. niemiecki batalion pionierów. Ogień artylerii sowieckiej zmusił ich do ucieczki, następnego dnia rano do wsi weszły oddziały Armii Czerwonej. Po II wojnie światowej majątek dworski Barbary Kierpiec został upaństwowiony. Część obszaru z budynkami i parkiem przekazano dla szkoły rolniczej. Latem 1948 r. wieś nawiedziła potężna powódź, która spowodowała zniszczenie kilkudziesięciu gospodarstw. Woda z Młynówki zalała wszystkie domy w jej rejonie.
Trzcinica po 1950 r.
W 1950 r. wieś została zradiofonizowana, a w 1957 r. rozpoczęto elektryfikację wioski, w następnym roku zaświeciły się pierwsze żarówki. W 1966 r. we wsi miały miejsce uroczystości kończące obchody tysiąclecia państwa polskiego. Od początku lat 70., po remoncie Domu Ludowego, przez dwie dekady centrum kulturalnym wsi był Klub Książki i Prasy „Ruch”, którego gospodynią była Józefa Stój. Klub organizował mnóstwo imprez, nawet międzynarodowych. Przy nim działały, m.in.: kabaret, kółko fotograficzne, zespół pieśni i tańca. W 1971 r. zbudowano drogę do budynku dobrze działającego Kółka Rolniczego, którego wieloletnim i ostatnim kierownikiem był Roman Serwa. Przez kilka dekad sprawnie funkcjonowało miejscowe Koło Gospodyń Wiejskich z najbardziej aktywnymi działaczkami - Marią Wadach, Stanisławą Janigą, Stanisławą Stygar, Heleną Kuchtą, Łucją Madej i Zofią Stygar na czele. W 1984 r. uruchomiono pierwszy odcinek gazociągu. Od lat 90. przez kilkanaście lat we wsi istniał LZS, którego czołowymi społecznikami byli: Eugeniusz Jarecki, Wacław Książek, Czesław Jeleń i Wojciech Dranka. Wielkim wydarzeniem dla środowiska lokalnego był jubileusz 600-lecia Trzcinicy w 1995 r. W tym okresie wiele działań podejmowało Społeczno-Kulturalne Towarzystwo Przyjaciół Trzcinicy. W 2003 r. zakończono regulację potoku Młynówka i budowę dwóch mostów, a w 2009 r. kanalizację. W 2014 r. wieś wzbogaciła się o plac zabaw. Dom Ludowy, który od wielu lat służy mieszkańcom, w 2017 r. przeszedł kompleksową przebudowę wraz z termomodernizacją. Posiada salę, kuchnię z zapleczem i magazyn. We wsi działa Ochotnicza Straż Pożarna, której początki sięgają 1921 r. W 2011 r. trzcinicka OSP otrzymała budynek nowej remizy. W latach 2017-2018 realizowana była przebudowa drogi powiatowej łączącej Trzcinicę z Jareniówką. Systematycznie prowadzone są też asfaltowania dróg. Corocznie, w obiekcie koncertowo-wystawienniczym, powstałym w 2012 r. koło starego kościoła, odbywa się Międzynarodowy Festiwal Folkloru Karpat. W 2018 r. miała miejsce jego XV edycja. Odbywa się również spotkanie „Pogórzańskie Smaki” z prezentacją dorobku kulturowego, kulinarnego, folkloru, tradycji i zwyczajów. W 2016 r. OSP świętowała jubileusz 95-lecia. Po mszy św. w kościele parafialnym, na stadionie gości i uczestników powitał naczelnik trzcinickiej OSP dh Wiktor Pawluś, a następnie odbyło się poświęcenie samochodu ratowniczo-gaśniczego STAR 244, otrzymanego z OSP Nowa Wieś. W 2018 r. na stadionie sportowym w Trzcinicy odbyła się przysięga żołnierzy 3. Podkarpackiej Brygady Obrony Terytorialnej. Największa atrakcją wsi jest skansen archeologiczny „Karpacka Troja”. Trzcinica znajduje się na kilku szlakach turystycznych. Zabytkowy kościół drewniany jest ważnym punktem podkarpackiego Szlaku Architektury Drewnianej, a trzcinickie winnice na Podkarpackim Szlaku Winnic Przez wioskę przebiega Międzygminny Spacerowy Szlak Turystyczny oraz „Park Nordic Walking”. Warte obejrzenia są również: zespół podworski wpisany do rejestru zabytków z parkiem, oficynami, oranżerią z wieżą, spichrzem i fragmentami zabudowy gospodarczej, m.in. stodoły z zegarem słonecznym. Na terenie cmentarza parafialnego znajduje się też cmentarz z I wojny światowej. W 2018 r. we wsi było 2340 mieszkańców i 689 domów.
Miejscowe szkoły
Pierwsze wzmianki o szkole parafialnej w Trzcinicy pochodzą z 1595 r., a kolejne z 1837 r. i 1862 r. informacja W latach 1880-1881 z fundacji właściciela wsi hrabiego Feliksa Szczęsnego Włodka wybudowano nowy budynek szkolny, a w 1893 r. Jan Kominek, właściciel trzcinickiego browaru, powiększył go o piętro. W 1909 r. w szkole odbyła się uroczystość nadania i poświęcenia sztandaru, a w następnym roku poświęcono postawioną przed placówką figurę patrona św. Jana Kantego. Zarówno sztandar jak i figura były ufundowane przez hr. Stanisława Włodka. W latach I wojny światowej obiekt szkolny został zdewastowany przez stacjonujących w niej żołnierzy. W 1930 r. nauczyciele zorganizowali kurs dla dorosłych analfabetów. W latach 30. XX w. do trzcinickiej szkoły uczęszczało ponad trzy i pół setki uczniów. Już 8 września 1939 r. budynek zajęły wojska niemieckie, a w latach okupacji stacjonowały w niej w maju 1940 r. i styczniu 1945 r. W r. szk. 1945/1946 w jej murach uczyło się blisko pięciuset uczniów. W 1957 r. obiekt zelektryfikowano, a w 1971 r. wybudowano dom nauczyciela. W 1995 r. ponownie nadano placówce imię św. Jana Kantego, a rodzice ufundowali odnowiony sztandar. Od r. szk. 1999/2000 r. obok sześcioklasowej szkoły podstawowej działa Publiczne Gimnazjum nr 2, które najpierw funkcjonowało w tym samym budynku, a od 2004 r. w nowym, własnym, obok szkoły podstawowej. Obecny Zespół Szkół Stowarzyszenia Absolwentów Szkół Rolniczych w Trzcinicy, swymi korzeniami sięga 1945 r. Wtedy, na bazie obiektów byłego browaru Klominka i gospodarstwa Kierpców powstała Powiatowa Żeńska Szkoła Gospodarstwa Wiejskiego. W kolejnych latach szkoła miała różne profile rolnicze i nazwy, m.in.: Powiatowe Gimnazjum Rolnicze, Państwowe Liceum Rolniczo-Gospodarcze, Technikum Rachunkowości Rolnej, Technikum Rolnicze, Zasadnicza Szkoła Ogrodnicza, Liceum Ekonomiczne, a obecnie m.in. Liceum Sportowe, Zasadnicza Szkoła Zawodowa i Technika: Informatyczne, Kelnerskie, Agrobiznesu i Hotelarskie. W 1977 r. wszystkie ówczesne szkoły połączono w Zespół Szkół Rolniczych, który później otrzymał imię prof. Teodora Marchlewskiego. Kiedy dyrektorem placówki była Irena Becla, powstały: internat, blok mieszkalny dla pracowników, stołówka szkolna z zapleczem, pełnowymiarowy stadion lekkoatletyczny, strzelnica sportowa, plac do nauki jazdy, muszla koncertowa, przeprowadzono rewitalizację stawu i parku oraz ogrodzono cały obiekt. Za dyrektora Ludomira Masteja, wybudowano m.in.: obiekty do plażowej piłki siatkowej oraz do gier zespołowych i tenisa ziemnego, zieloną salę gimnastyczną, budynek zaplecza stadionu lekkoatletycznego. Przez długi czas przy szkole z powodzeniem działały: szkolna orkiestra dęta prowadzona przez doktora Adama Wójtowicza, regionalny zespół pieśni i tańca kierowany przez Bronisława Kozioła, kabaret, a obecnie chór, który prowadzi Ewa Grzebień. Sporo sukcesów na arenie ogólnopolskiej osiągają sportowcy, głównie lekkoatleci, których trenerem przez wiele lat był Jacek Władyka.
Parafia, kościoły, dom parafialny, „Trzcinicoki”…
W Trzcinicy znajduje się Parafia Przemienienia Pańskiego, na terenie której są dwa kościoły, parafialny z 1987 r. i zabytkowy drewniany p.w. św. Doroty z końca XV w. Jest pokryty gontem, a wewnątrz posiada cenną polichromią renesansową z połowy XVI w. i barokową z XVII w. Obok tej wiekowej świątyni, w otoczeniu starych drzew stoi murowana dzwonnica z 1906 r. W życiu parafii i wsi ogromną rolę odegrał od 1982 r. ks. proboszcz Stanisław Bałucki. Dzięki jego inicjatywie i zaangażowaniu, m.in.: przeprowadzono szereg prac na cmentarzu, na zasypanych mokradłach zbudowano stadion i scenę w stylu ludowym, wybudowano nową świątynię i dom parafialny, gdzie znajduje się biblioteka, którą prowadziła przez wiele lat Zofia Dybaś, a obecnie Agnieszka Jeleń, oraz świetlica GOK pod opieką Ireny Gorczycy. Ma tam również swoją siedzibę zespół folklorystyczny „Trzcinicoki”. To chluba wsi. Działa z powodzeniem już od ponad dwadzieścia lat i jest laureatem wielu nagród na przeglądach dorobku kultury ludowej. Jest wizytówką Ziemi Jasielskiej, a jego początki sięgają 1995 r. i wiążą się z obchodami 600-lecia Trzcinicy, w trakcie których wystąpili po raz pierwszy. Założycielem, kierownikiem i solistą kapeli jest Stanisław Marszałek.
Skansen Archeologiczny „Karpacka Troja”
Znajduje się na grodzisku, zwanym „Wały Królewskie” i u jego podnóża, w nowoczesnym obiekcie z pawilonem wystawowym. Prowadzone badania przyniosły efekty w postaci najważniejszych i najcenniejszych zabytków archeologicznych w Polsce. Odkryto tam najstarsze osady obronne i pierwsze ślady oddziaływania cywilizacji anatolijsko-bałkańskiej na ziemiach polskich. W początkach epoki brązu w tym miejscu powstała osada warowna z wałem drewniano-ziemnym z palisadą, palisadą i fosą. Żyła w niej ludność grupy pleszowskiej kultury mierzanowickiej (2100-1650 p.n.e.), a w latach 1650-1350 p.n.e. - zakarpacka ludność kultury Otomani-Füzesabony o wysokim poziomie cywilizacyjnym. Ok. 1350 r. p.n.e. osada opustoszała z nieznanych powodów. Z kolei w czasach wczesnego średniowiecza (780-1031 r. n. e.) mieścił się tam wielki gród założony przez Słowian, otoczony wałami o długości ponad kilometra. W XI w. został on spalony. W wyniku wieloletnich prac badawczych odkryto tam ponad 160 tysięcy zabytków archeologicznych (m.in.: naczynia z gliny, wyroby z kamienia, rogu, kości, brązu i żelaza, w tym srebrny skarb wczesnośredniowieczny). Obecnie funkcjonuje tam Skansen Archeologiczny „Karpacka Troja”, dzieło Jana Gancarskiego, archeologa, dyrektora Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, odkrywcy i badacza osad dawnych kultur, w tym na grodzisku w Trzcinicy, twórcy projektu „Skansen Archeologiczny Karpacka Troja w Trzcinicy - atrakcją turystyczną regionu”. Placówka prowadzi bardzo bogatą działalność kulturalną i edukacyjną.
Ludzie
Większość sukcesów w działaniach społeczności lokalnej to umiejętność pozyskania sojuszników do pracy przez sołtysów. Byli nimi m.in.: Stanisław Fuk, Stanisław Czajka, Tadeusz Korzeniowski, Helena Janik, Stanisław Dykas (dwukrotnie), Maria Kozłecka i od 2007 r. Jerzy Żurowski. Wieloletnim radnym powiatowym był Tadeusz Gorgosz, obecnie radny Rady Gminy Jasło a na przestrzeni minionych lat w Radzie Gminy Jasło reprezentowali Trzcinicę, m.in.: Marek Oleszczuk (przewodniczący Rady Gminy), Stanisław Jarecki, Czesław Jeleń, Jan Janik, Jan Mazurek, Jacek Madej (przewodniczący Rady Gminy), Jerzy Żurowski, Jan Czajka (obecny radny Rady Powiatu w Jaśle), Wacław Gorgosz, Roman Świszcz, Stanisław Marszałek – obecny Radny Rady Gminy. Do osób pochodzących z Trzcinicy, bądź z nią związanych należą m.in.: Zofia Pięta z d. Dębska, Kazimierz Budziak i Stanisław Budziak - żołnierze NOW-AK i więźniowie UB, Franciszek Gorgosz - członek NOW i Młodzieży Wielkiej Polski, więzień UB, działacz „Solidarności”, Irena Becla - wieloletnia dyrektorka miejscowej szkoły, działaczka społeczna i kulturalna, ks. dr Adam Podolski, ks. Waldemar Janiga - dr teologii, ojciec Krzysztof Janas - franciszkanin i m.in. gwardian w Jaśle, księża proboszczowie - ks. Henryk Czajka, ks. Roman Kopacz, ks. Adam Chochołek, Władysław Barzyk - malarz i grafik oraz Adam Berkowicz - działacz kultury, poseł obecnej kadencji Konrad Berkowicz.
Autorem tekstu jest Wiesław Hap.