Chrząstówka
Jest jedną z najstarszych wsi w Gminie Jasło. Znajduje się kilkanaście kilometrów od miasta Jasła. Sąsiaduje z zachodu z Bierówką i Szebniami, z północy z Nieplą, z południa z Moderówką - gmina Jedlicze, ze wschodu z Wojaszówką - gmina Wojaszówka. Przez wioskę płynie potok Szebnianka.
Dzieje wioski do XX wieku
Historia wsi Chrząstówka jest bardzo długa. Jej nazwa wzięła się najprawdopodobniej od swego założyciela Chrasta, czyli Chrząszcza (Jaśko Chrząst). Pierwotnie była własnością opactwa benedyktynów z Tyńca koło Krakowa. Dokument, w którym pojawia się pierwsza wzmianka o tej miejscowości pochodzi z 1229 r. Osada wspólnie z Moderówką stanowiła jedną wieś. W starym zapisie z 1382 r. opat Jan potwierdzał wcześniejszy dokument lokacyjny, który uległ spaleniu oraz przyznawał sołtysowi Jakubowi Chrząszczowi prawo do zbudowania młyna, zakładania stawów i osadzania rzemieślników. Sołtys miał być sądzony tylko przed sądem opackim, miał obowiązek „służyć wojskowo na koniu, uzbrojony w łuk; uzbrojony miał się stawić w zamku goleskim”. Sołtys mógł sołectwo sprzedać, zastawić lub zamienić, ale jedynie za wiedza opata. Moderówka została wyłączona z Chrząstówki jako oddzielna miejscowość. W 1436 r. ten przywilej odnowił opat tyniecki Stanisław na prośbę sołtysa Chrząstówki Michała. Jan Długosz podaje, że wioska nadal należała do opatów z Tyńca i do parafii w Szebniach. Wówczas we wsi było siedem łanów kmiecych i karczma klasztorna. Sołtys posiadał dwa łany. Wszyscy płacili z pól dziesięcinę na rzecz klasztoru tynieckiego. W 1536 r. w Chrząstówce było sześciu kmieci, karczmarz, folwark i trzy stawy. W roku 1581 miejscowość dzierżawiła niejaka Baranowska. W jej majątku było wtedy ośmiu kmieci, siedmiu zagrodników i trzy łany czynszowe. Chrząstówka stanowiła własność benedyktynów tynieckich aż do 1798 r., czyli do tzw. reformy józefińskiej. Weszła wówczas w skład dóbr funduszu religijnego i była wydzierżawiana. W 1839 r. na terenie wsi wybudowane zostały dwie kapliczki. Były ufundowane przez powstańców listopadowych, braci Jana i Pawła Radwańskich, w dowód wdzięczności za szczęśliwy powrót do domu. Dobrze sytuowany Paweł Radwański wybudował słup wotywny a Jan kapliczkę drewnianą w której umieścił figurę swojego patrona św. Jana Kantego. Kapliczka w czasie wojny została zniszczona, po wojnie wybudowano murowaną. Jest do dziś odwiedzana przez mieszkańców w czasie nabożeństw majowych. W 1894 r. miejscowość tę wraz z Nieplą nabył August Korczak Gorayski.
Z historii Chrząstówki w latach 1900 - 1939
W 1906 r. dokonał parcelacji wsi syn Augusta - Jan Gorayski. Na początku XX w. w Chrząstówce mieszkało 298 osób, a na obszarze dworskim 12 osób. Dwór posiadał 137 ha, a chłopi 207 ha ziemi. Lasy prywatne zajmowały obszar ponad 33 ha. Wioska posiadała kasę pożyczkową i należała do związku szkolnego w Szebniach. W trakcie I wojny światowej wieś ucierpiała od stacjonujących tu zimą z 1914 na 1915 r. wojsk rosyjskich. W okolicy toczyły się też walki wojsk austro-węgierskich i niemieckich z Rosjanami. Okres II RP to dla mieszkańców czas dalszej pracy na roli i hodowli zwierząt, a dla niektórych pracy w przemyśle naftowym, w kopalniach ropy w Potoku i Jaszczwi. W latach międzywojennych w budynku szkoły w Chrząstówce, który zbudowano w 1930 r., kwitło życie świetlicowe, oddzielnie dla dzieci, młodzieży i starszych. Szczególnie aktywne było Koło Młodzieży, które organizowało rozmaite zabawy świetlicowe oraz prowadziło kółko teatralne. Na przedstawienia wystawiane na specjalnie montowanej scenie w budynku szkolnym, a później w domu ludowym, przychodziło wielu widzów. Młodzi aktorzy występowali też w ościennych miejscowościach. Latem urządzano okazałe zabawy i festyny. Na ich potrzeby ustawiano składaną podłogę oraz rozkładano zbudowaną systemem gospodarczym karuzelę. Przeprowadzano loterię - do której fanty zbierano wcześniej od mieszkańców - oraz różne gry i zabawy. Czasami wkopywano w ziemię wysoki gładki słup drewniany, na którego szczycie znajdowała się kiełbasa lub jakieś smakołyki, po które wspinali się młodzieńcy. Wielką gratka dla mieszkańców Chrząstówki było zamontowanie w szkole około 1933 r. pierwszego radioodbiornika lampowego z głośnikiem. Wieczorami spora grupa mieszkańców słuchała z niego różnych audycji.
Czas wojny i okupacji
W latach II wojny światowej, w czasie okupacji niemieckiej we wsi działała drużyna Armii Krajowej dowodzona przez mieszkańca wsi Franciszka Żółkosia, który zaprzysiągł do ZWZ - AK około dwadzieścia osób. W 1944 r. członek tej drużyny, Józef Twaróg, utworzył sześcioosobowy patrol dywersyjny AK składający się z młodych kolegów ze wsi. Zajmował się on konwojowaniem broni do i z magazynu broni Obwodu AK Jasło znajdującego się w zabudowaniach Franciszka Żółkosia w przysiółku Dębina. W dniu 29 lipca 1944 r. ten patrol dywersyjny przeprowadził akcję zbrojną w sąsiedztwie lotniska niemieckiego Luftwaffe w Moderówce. W wyniku wymiany ognia zginął z ich ręki jeden z żołnierzy wroga. W odpowiedzi na tę akcję Niemcy spalili w Chrząstówce dwa zabudowania. W związku z zatrzymaniem się frontu na terenie wsi Chrząstówka w sierpniu 1944 r. jej mieszkańcy zostali ewakuowani przez Niemców w kierunku zachodnim. Od września 1944 r. do ofensywy styczniowej w 1945 r. stacjonowały we wsi oddziały sowieckiej Armii Czerwonej. Wieś została częściowo zniszczona. Zachowały się resztki obiektu dawnego folwarku.
Wieś po 1945 roku
Po odbudowie zniszczeń wojennych miejscowość stopniowo się rozwijała i unowocześniała. Przez wiele lat dobrze działało Kółko Rolnicze i cegielnia. W latach powojennych na terenie wsi przeprowadzono szereg inwestycji, m.in.: elektryfikację (lata 50-te), gazyfikację (l. 60-te), drogę powiatową (l. 70-te), telefonizację (l. 90-te), budowę nowego Domu Ludowego (1994 r.). W 2008 r. powstało wielofunkcyjne boisko sportowe (kort tenisowy i boisko do koszykówki). Jego fundatorem był Tadeusz Żółkoś, pochodzący z Chrząstówki, mieszkający w USA. W 2011 r. budynek szkolny, po wygaśnięciu działalności na początku XXI w., dzięki funduszom unijnym pozyskanym przez Gminę został zaadaptowany na obiekt rekreacyjno - sportowy (świetlica młodzieżowa, pracownia komputerowa, siłownia). Od czasu wybudowania w 1930 r. przez kilka dekad, aż do jej likwidacji, szkoła była ośrodkiem edukacji i kultury. Jej długoletnimi kierownikami byli Janina Buchelt, Krystyna Polar i Karolina Zalewska. W 2019 przeprowadzono gruntowny remont Domu Ludowego. W większości działań na rzecz wioski przez szereg lat zaangażowani byli mieszkańcy w ramach pracy społecznej. Kolejnymi sołtysami wsi byli: Franciszek Wójcik (był nim jeszcze przed 1939 r.), Ignacy Lubaś, Kazimierz Puchała, Tadeusz Zajchowski, Bronisław Gałuszka, Stanisław Gałuszka, Edmund Dubiel i Bożena Macek - Lubaś, także jako radna powiatowa. Od 2019 roku sołtysem jest Agata Bielecka. Z kolei radnymi Gminy Jasło byli: Julia Hap, Genowefa Oszajca, Marian Dubiel, Kazimierz Bachta. Ciekawostką może być fakt, że mieszkanka wsi, Stanisława Czyżewska z d. Bożek, była członkinią Zespołu Pieśni i Tańca „Mazowsze”. Obecnie mieszka tu około trzystu osób. Wieś ma połączenie autobusowe z Jasłem, najbliższa stacja kolejowa znajduje się w Szebniach. Chrząstówka należy do parafii w Szebniach.
Franciszek Żółkoś i Józef Twaróg - synowie chłopscy i zasłużeni mieszkańcy wsi
Franciszek Żółkoś urodził się w 1901 r. Pod koniec I wojny został wysłany na front. Wkrótce jego oddział został rozbrojony i jako jeniec trafił do obozu na Węgrzech. Następnie uczestniczył w wojnie polsko - bolszewickiej w 1920 r. W okresie II RP wyjechał na trzy lata do Francji, gdzie pracował jako górnik. Po powrocie dokupił ziemi i wybudował nowy dom. W 1937 r. znalazł pracę w fabryce prochu w „Gamracie”. W okresie okupacji został członkiem ZWZ-AK. Utworzył we wsi drużynę tej organizacji, a w swoim boisku zorganizował magazyn broni dla Obwodu ZWZ-AK. Latem 1944 r. uczestniczył w kilku potyczkach akcji „Burza” w kompanii 2. batalionu 5. psp AK por. Władysława Dąbka ps. „Łado”. Po wojnie był szykanowany za to przez UB. Został aresztowany w 1950 r., przebywał m.in. w więzieniu na rzeszowskim zamku. Otrzymał wyrok 10 lat więzienia, który w wyniku amnestii zamieniono mu później na dwa lata pracy w kopalni węgla. Po wojnie był współzałożycielem spółdzielni spożywczej w Chrząstówce i pracował na roli. Został odznaczony Krzyżem Partyzanckim i Medalem Zwycięstwa. Zmarł w 1980 r. Z kolei Józef Twaróg przyszedł na świat w 1924 r. Do wybuchu II wojny światowej ukończył dwie klasy gimnazjum w Jaśle. W czasie okupacji pracował jako robotnik i w Spółdzielni Spożywców w Chrząstówce. W 1943 r. wstąpił do AK, a rok później zorganizował we wsi patrol dywersyjny, którego został dowódcą. Jesienią 1944 r. został wysiedlony i z rodziną znalazł się w Gliniku Polskim. We wrześniu tego roku został ciężko ranny odłamkami pocisku artyleryjskiego. Przebywał kilka tygodni w szpitalu w Rzeszowie. W styczniu 1945 r. jego rodzina powróciła z wysiedlenia do ruin gospodarstwa. Po wojnie ukończył liceum w Jaśle. Pełnił funkcje dyrektora oddziału jasielskiego Banku Rolnego, a następnie z-cy dyrektora Oddziału Wojewódzkiego Banku Gospodarki Żywnościowej w Krośnie. Był działaczem społecznym, radnym Miejskiej Rady Narodowej w Jaśle, działaczem organizacji kombatanckich, w tym Światowego Związku Żołnierzy AK oraz Stowarzyszenia Miłośników Jasła i Regionu Jasielskiego. Był odznaczony Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł w 2003 r.
Garść poezji …
Nasze spotkanie z Chrząstówką zakończmy fragmentem wiersza „Krzyż” autorstwa mieszkanki wsi - Marii Dubiel z d. Twaróg - działaczki KGW:
Przy polnej drodze ktoś krzyż postawił
By jemu i polom tym wokół błogosławił
Może za wotum, co w kościele miał zostawić
Postanowił krzyż tu postawić
Czasem przechodzeń tu się zatrzyma
Uchyli czapkę, uczyni znak krzyża
Może w zadumie chwilę przystanie
Pomyśli, westchnie i pójdzie dalej
A krzyż zostanie …
Autorem tekstu jest Wiesław Hap.
