Brzyście
Wieś Brzyście to niewielka miejscowość odległa o kilka kilometrów od Jasła. Położona jest przy linii kolejowej z Jasła do Zagórzan i Stróż. Wioska graniczy od strony wschodniej z Jasłem i Niegłowicami, z zachodu z Osobnicą, z południa z Łazami Dębowieckimi, z północy - wzdłuż rzeki Ropy - z Trzcinicą.
Początki wsi…
Miejscowość powstała w XIV stuleciu za czasów panowania Kazimierza Wielkiego i stanowiła własność królewską. Wieś znajdowała się często w dzierżawie lub w zastawie. W 1367 r. bracia, Piotr i Stanisław, za zasługi przy lokacji wsi Brzyście, otrzymali sołectwo w tej miejscowości. Król Kazimierz sprzedał też tym braciom za cenę dziesięciu grzywien olbrzymie pole wraz z łąką zwaną „Bądkowe” – która, jak podają dokumenty zachowane w krakowskim archiwum UJ - biegła od „drogi z Ksieszkowic aż do Niegłowic”. Do 1398 r. władał wsią na zasadzie zastawu Dobiesław z Kaszyc. W tym właśnie roku król Władysław Jagiełło wyraził zgodę na wykupienie wioski od Dobiesława niejakiemu Mścisławowi. Jak to zapisano w „Kodeksie tynieckim”, Mścisław otrzymał wioskę „za wierne usługi, jakie królowi oddawał, oddaje i oddawać będzie i zatrzymać ma ją w zastawie aż do spłacenia przez króla tej kwoty”. W latach 1398 - 1399 sołtysem wsi był niejaki Solenko. W 1418 r. Virzbanta z Siedlisk sprzedał za sto grzywien swoje sołectwo w Brzyściu Janowi Gamratowi.
W drugiej połowie XV w., w czasach Jana Długosza i za panowania Kazimierza Jagiellończyka, miejscowość znów należała do władcy, z tego wynika, że wcześniej znów została wykupiona przez króla. W Brzyściu znajdowały się łany kmiece, z których część dziesięciny oddawano kanonikowi czwartej prebendy przy krakowskim kościele św. Floriana. Na terenie wsi funkcjonował folwark sołtysi, z którego dziesięcinę oddawano kościołowi w Jaśle. Oprócz tego każdy kmieć oddawał temu kościołowi korzec żyta. Jak podają źródła, końcem XVI w., w 1581 r. Brzyście należało do włości, których właścicielem był Jerzy Mniszech. Wówczas to we wsi było dwa i pół łana kmiecych, dwóch zagrodników z rolą, jeden komornik z bydłem, dwóch komorników bez bydła, a miejscowa karczma dysponowała połową łana. Po pierwszym rozbiorze Polski rząd austriacki wystawił na sprzedaż tzw. królewszcfzyzny, a wśród nich także i teren Brzyścia. Na przestrzeni kolejnych dziesięcioleci i wieków właścicielami wsi byli różni ludzie. W 1842 r. po Janie Twardowskim, który sam lub jego przodek nabył Brzyście od Austriaków, przejęła je Władysława Twardowska, po mężu de Lavaux. Ta z kolei sprzedała wieś Izabeli z domu Czech Lisowieckiej, po drugim mężu Dzianottowej, która spieniężyła włości na rzecz księdza Stanisława Tarnowskiego. Ów kapłan zaś w 1875 r. sprzedał Brzyście Helenie Lisowieckiej z domu Zubrzyckiej. Była ona właścicielką wioski do śmierci, która nastąpiła w 1900 r.
W XX i XXI wieku
Na początku XX stulecia na terenie wioski mieszkało 202 mieszkańców. Trudnili się w ogromnej większości rolnictwem - uprawą ziemi i hodowlą zwierząt. Obszar dworski zajmował ponad 72 hektary, do mieszkańców należało przeszło 125 hektarów ziemi. Właścicielami lasu były osoby prywatne. Na terenie wsi funkcjonowała kasa pożyczkowa. Rozwój przemysłu naftowego w drugiej połowie XIX w. i do czasu wybuchu I wojny światowej oraz w latach międzywojennych od 1918 r. do 1939 r. - zmienił życie mieszkańców wsi. Oprócz rolnictwa znaleźli oni zatrudnienie w rafinerii niegłowickiej, w okolicznych kopalniach, na kolei oraz w innych zakładach na terenie miasta Jasła. W okresie pierwszej i drugiej wojny światowej Brzyście nie poniosły poważniejszych strat. Po ostatniej wojnie światowej wieś się rozbudowała i unowocześniła. W latach 1950-1990 prężnie działało Kółko Rolnicze, które zrzeszało miejscowych gospodarzy. W czerwcu 2010 r. wskutek intensywnych opadów deszczu na terenie wsi powstało wielkie osuwisko, a tony nasiąkniętej wodą ziemi zjechały na kilka domów. Trzy zostały całkowicie zniszczone, dwa uszkodzone, które następnie rozebrano. Obecnie sołectwo zajmuje obszar 197 hektarów. Na terenie wsi mieszka zameldowanych na pobyt stały 389 mieszkańców.
Popularna legenda okolic
Z lasem znajdującym się pomiędzy wioskami Brzyście i Niegłowice związana jest ciekawa legenda „O Dębach Świętej Trójcy”. Na jednym z tych kilkusetletnich drzew już dawno temu zamocowano kapliczkę z obrazem „Świętej Trójcy” namalowanym na blasze. Najstarsi mieszkańcy tych dwóch wiosek do dziś wspominają niesamowite wydarzenie obrosłe legendą już w czasie pierwszej wojny światowej, kiedy miało miejsce. Wówczas w rejonie rosnących do dnia dzisiejszego starych dębów pojawiła się grupa pijanych Kozaków na koniach. Kiedy na jednym z drzew zauważyli kapliczkę, rozpoczęli z niej szydzić i lżyć ją. W pewnym momencie jeden z nich wymierzył z karabinu i strzelił w sam środek obrazu. W tej chwili stała się rzecz niepojęta. Z obrazu pociekła krew, a strzelający żołdak jak rażony gromem spadł martwy z konia na ziemię. Na ten znak kary bożej towarzyszący mu żołnierze uciekli w przerażeniu i popłochu. Jak niektórzy mówią, do dziś na obrazie kapliczki można dostrzec niewielką plamę, rzekomo tej zaschniętej krwi.
Pomnik saperów
Jadąc do wsi Brzyście od strony Jasła, nieopodal mostu na rzece Ropie, mijamy pomnik poświęcony saperom, którzy zginęli w okresie rozminowywania Jasła i okolicznych miejscowości po zakończeniu drugiej wojny światowej. Żołnierze ci służyli w 19. Samodzielnym Batalionie Saperów 8. Dywizji Piechoty II Armii Wojska Polskiego. Poświęcając swoje życie, w latach 1945 - 1946, usuwali oni miny i niewypały na tym terenie. W ramach tych działań oprócz żołnierzy zginęło również kilkoro mieszkańców okolicznych wsi, w tym Brzyścia. Pomnik powstał w 1967 r., a odnowiony został w 2006 r.
Gminny Ośrodek Kultury w Jaśle z/s w Brzyściu
Placówka ta została utworzona latem 2007 r. jako samorządowa instytucja kultury Gminy Jasło. Realizuje szereg zadań. Należą do nich m.in.: edukacja kulturalna i wychowanie przez sztukę, integrowanie społeczności lokalnej poprzez tworzenie warunków do kultywowania i upowszechniania wartości kulturowych, koordynowanie działalności kulturalnej na terenie gminy, współpraca z placówkami oświatowymi, organizacjami i stowarzyszeniami, organizowanie imprez kulturalnych i rekreacyjnych, dokumentacja materiałów dotyczących dóbr kulturowych z terenu gminy. Oprócz tego GOK zajmuje się kultywowaniem tradycji, tworzeniem możliwości dla rozwoju folkloru, rękodzieła i amatorskiego ruchu artystycznego, promowaniem zespołów i indywidualnych twórców, prowadzeniem kursów i warsztatów dla dzieci, młodzieży i dorosłych oraz współpracą z innymi placówkami i instytucjami kultury. Przy Gminnym Ośrodku Kultury działa 16 świetlic wiejskich, gdzie młodzi ludzie mają możliwość pożytecznego spędzania wolnego czasu. Organizowane tu są warsztaty plastyczne i imprezy sportowe. Przy GOK w Brzyściu działają również Orkiestra Dęta z Osobnicy, Chór „Cecylianum” z Osobnicy, Chór „Cantate Deo” z Osobnicy, Chór „Laurenti” z Warzyc, Zespół Pieśni i Tańca „Jaślanie” wraz z kapelą, Zespół Dziecięcy „Sprytne Dzieciaki” z Niegłowic, Ognisko Muzyczne z Osobnicy oraz słynna Kapela Ludowa „Trzcinicoki”.
Koło Gospodyń Wiejskich
Przez kilka dziesięcioleci w Brzyściu funkcjonowało Koło Gospodyń Wiejskich. Po okresie przerwy zostało reaktywowane w październiku 2015 r. i rozpoczęło dalszą działalność. Skupia ono 18 pań, które pod przewodnictwem Krystyny Faryj z zaangażowaniem przystąpiły do pracy. Przeanalizowały potrzeby nowoczesnych gospodyń i korzystając z funduszy przekazanych przez Urząd Gminy w Jaśle, zakupiły wszystko to, co niezbędne do działalności, a szczególnie wyposażenie kuchni w Domu Ludowym. Pierwszym większym przedsięwzięciem było zorganizowanie dla mieszkańców wsi Brzyście zabawy andrzejkowej. Inicjatywa ta spotkała się z bardzo dużym zainteresowaniem i w efekcie ponad 70 osób bawiło się w andrzejkowy wieczór do białego rana. Z kolei na spotkanie z Mikołajem przybyła blisko trzydziestka dzieci. Namalowały one jego portrety, przygotowały stroje i bawiły się przy dźwiękach piosenek. Mikołaj nie zawiódł nikogo i przyniósł wszystkim wspaniałe prezenty. Na zakończenie spotkania miał miejsce poczęstunek dla wszystkich uczestników i pokaz sztucznych ogni. Po późniejszym niewielkim remoncie Domu Ludowego, w jego świeżo wymalowanej sali odbyła się zorganizowana przez KGW zabawa sylwestrowa kończąca rok 2015.
Działania społeczności lokalnej
Wszelkie przedsięwzięcia wspólnoty wiejskiej zawsze koncentrowały się wokół sołtysa i rady sołeckiej. Tak było dawniej, tak jest i dziś. Sołtysami wsi Brzyście w okresie po drugiej wojnie światowej byli: Wojciech Faryj, Wojciech Myśliwiec, Stanisław Szukała, Marian Urban, Jan Motkowicz, Julian Szot (był także przewodniczącym Gromadzkiej Rady Narodowej w Niegłowicach w latach 70. XX w.), Anatol Byczek, Jan Wilczak, Anna Wilczak. Obecnie funkcję tę pełni Marek Byczek. Powojenni sołtysi - W. Faryj i W. Myśliwiec - starali się o integrowanie mieszkańców wsi i poprawę warunków bytowych. W tym czasie został zbudowany pierwszy Dom Ludowy, tzw. „Barak”. Służył mieszkańcom do lat sześćdziesiątych jako miejsce spotkań kulturalnych i towarzyskich, organizowano w nim zabawy i amatorskie przedstawienia teatralne, był miejscem spotkań mieszkańców. W latach pięćdziesiątych przeprowadzono elektryfikację wsi.
Wiele dobrego dokonało się za sołtysowania Stanisława Szukały, prawdziwego społecznika, oddanego mieszkańcom wsi. Wówczas to podjęto szereg cennych inicjatyw korzystnych dla mieszkańców. Rozpoczęto budowę nowego - murowanego - Domu Ludowego, przebudowano drogę wzdłuż rzeki Ropy w kierunku Jasła, położono asfalt, zaczęły kursować autobusy MKS, działało Koło Gospodyń Wiejskich i Kółko Rolnicze. Z inicjatywy sołtysa Szukały i działających na terenie wsi organizacji społecznych oraz przy wydatnej pomocy proboszcza parafii w Niegłowicach - księdza prałata Alfreda Solarskiego, do której wieś należała od lat 50. XX w. (wcześniej wchodziła w skład jasielskiej parafii przy Farze) zorganizowano uroczyste obchody 600-lecia powstania wsi. Odbyły się one w 1967 r. i miały charakter religijny oraz świecki. Jak wspomina obecny sołtys - Marek Byczek: „,Pamiętam z tamtego czasu pięknie przystrojone kapliczki i krzyże przydrożne, udekorowaną wieś wraz z nowym Domem Ludowym, procesyjne wyjście mieszkańców wsi ubranych w stroje ludowe, na uroczystości w kościele parafialnym w Niegłowicach. Natomiast obchody świeckie miały miejsce w nowym Domu Ludowym, na które to przybyli zaproszeni goście z różnych instytucji i okolicznych zakładów pracy /tzw. „towarzysze”/, zaproszeni przedstawiciele sąsiednich wiosek i mieszkańcy naszej wsi. Bardzo dużą pomoc w odnalezieniu dokumentów dotyczących wsi w archiwum UJ w Krakowie miał ksiądz prałat Solarski. Jak widać na ówczesne czasy pan Szukała potrafił doskonale pogodzić sprawy kościelne i świeckie, co doskonale przysłużyło się społeczności wiejskiej”.
Na przełomie lat 60. i 70., za czasów sołtysów M. Urbana i J. Motkowicza, powstał w Domu Ludowym Klub RSW „Książka - Prasa - Ruch” - miejsce działalności kulturalno - oświatowej. Przez wiele lat spotykała się tam młodzież i dorośli. Przy kawie, herbacie i ciastkach oglądano telewizję i prowadzono spotkania dyskusyjne na różne tematy. Klub ten prowadzony był pod egidą „Ruchu” wspólnie przez KGW, KR oraz koło Związku Młodzieży Wiejskiej. W latach - kiedy sołtysami byli J. Szot i A. Byczek - przystąpiono do przebudowy głównej drogi gminnej przez wieś w kierunku „Wysłanki” oraz drogi powiatowej w kierunku „Wiśniówek”. Przebudowa tych dróg zmieniła na korzyść obraz wsi. W tym czasie również przebudowano - poszerzono i utwardzono - cztery drogi ułatwiające dojazd do pól maszynami rolniczymi, a na dwóch drogach wiejskich położono nawierzchnię asfaltową. W latach 80. wykonano oświetlenie zewnętrzne wsi . Prężnie działało KGW i KR, organizowane były kursy szycia, gotowania, robótek ręcznych. Przeprowadzano szkolenia dla rolników wspólnie z Wojewódzkim Ośrodkiem Postępu Rolniczego. Dla mieszkańców wsi organizowano zabawy i herbatki. W okresie żniw KGW zapewniało przez szereg lat opiekę dzieciom w tzw. „dziecińcach” organizowanych w Domu Ludowym. W czasie działalności J. i A. Wilczaków dokonano remontu i rozbudowy Domu Ludowego. Powstała kuchnia, sanitariaty wewnętrzne, doprowadzono wodę i kanalizację, powiększono główną salę. Poprawiono też nawierzchnię kilku dróg wiejskich z częściowym położeniem asfaltu. Rozbudowano oświetlenie zewnętrzne wsi o lampy wzdłuż drogi przy rzece Ropie. Wybudowano kanalizację wsi w ramach programu Związku Gmin Dorzecza Wisłoki. Rozpoczął również działalność Gminny Ośrodek Kultury Gminy Jasło.
W kadencji sołtysa Marka Byczka reaktywowało swoją działalność KGW. Zakupiono nowe wyposażenie kuchni Domu Ludowego. Został przeprowadzony remont zewnętrzny jego budynku i oraz częściowo odnowiono pomieszczenia wewnątrz. KGW zorganizowało szereg zabaw dla dzieci i dorosłych (m.in. Dzień Dziecka, mikołajki, andrzejki, zabawy sylwestrowe i karnawałowe, Dzień Babci i Dziadka, Dzień Kobiet). Przebudowano ulicę Wiejską i dokończono oświetlenie drogi w kierunku cmentarza. W 2018 roku odbyły się uroczyste obchody 650-lecia wsi Brzyście.
Autorem tekstu jest Wiesław Hap.
